TO ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ

Η οικοψυχολογία είναι η ψυχολογία του εμείς.
Είναι η επιστήμη των σχέσεων και η τέχνη της συνάντησης.
Των σχέσων μεταξύ του εγώ και του κόσμου, μεταξύ του εγώ και των άλλων ανθρώπων.
Των σχέσεων με την έμμψυχη και άψυχη φύση αυτού του πλανήτη
και με όλες τις διάφορες πτυχές της εσωτερικής μας φύσης,
της ψυχής μας.
Είναι συνάντηση. Συνάντηση αυθεντική,
που χαρακτηρίζεται από την ακρόαση, την προσοχή, τον σεβασμό και τον θαυμασμό.
Συνάντηση με τον έξω από εμάς για να γνωρίσουμε καλύτερα τον έσω-εαυτό μας.
Συνάντηση με τον εαυτό μας για να ανοιχτούμε πιο εύκολα
στους άλλους και στον κόσμο. Η οικοψυχολογία επανασυνδέει το άτομο με τα βάθη και τις κορυφές της ύπαρξής του,
για να του επιτρέψει να αναγνωριστεί ως μέλος της γης και του ουρανού,
και για να του υπενθυμίσει την καταγωγή του και τις υποχρεώσεις του απέναντι στον κόσμο.
Η οικοψυχολογία διδάσκει την αναγνώριση της αξίας της ανθρώπινης φύσης,
για να ξαναβρούμε τη σύνδεση με τη Γη και τη ζωή.
Διδάσκει επίσης το πλησίασμα της φύσης για να μάθουμε καλύτερα τον εαυτό μας.
Η προσωπική ανάπτυξη γίνεται ένα εργαλείο για την ανάπτυξη
της περιβαλλοντικής συνείδησης,
και η περιβαλλοντική συνείδηση γίνεται η αφετηρία για μια προσωπική ανάπτυξη. Η οικοψυχολογία μας προετοιμάζει έτσι για την οίκο-υπηκοότητα, για τη συνειδητοποίηση ότι είμαστε όλοι πολίτες του πλανήτη Γη και για την ανάπτυξη των ιδιοτήτων που απαιτούνται για να μοιραστούμε μαζί, με χαρά, όχι μόνο η ευθύνη αλλά και την αγάπη για αυτόν τον κόσμο του οποίου είμαστε μέρος.

Σε ποιόν απευθύνεται η Οικοψυχολογία;

Γεννημένη σε θεραπευτικό περιβάλλον με σκοπό να «ξυπνήσει την ψυχολογία»,η Οικοψυχολογία απευθύνθηκε αρχικά στους ψυχολόγους, στους ψυχοθεραπευτές και στους συμβούλους, προσκαλώντας τους να αναγνωρίσουν τη στενή σχέση μεταξύ
υπαρξιακής δυσφορίας και περιβαλλοντικής ανισορροπίας, αλλά σταδιακά επεκτείνει τα όριά της για να συμπεριλάβει τους καθηγητές, τους εκπαιδευτικούς, τους εκπαιδευτές και όλους όσους εργάζονται στον τομέα των σχέσεων, και μπορούν να προωθήσουν μέσα από το έργο τους την προσωπική ανάπτυξη
και την ανάπτυξη μιας βαθιάς οικολογικής συνείδησης, αυτού που ο κοινωνιολόγος
Edgar Morin αποκαλεί «γήινη ταυτότητα» και στο ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο σήμερα ονομάζεται Οικο-υπηκοότητα. Η Οικοψυχολογία, σήμερα, απευθύνεται σε όλους τους συνειδητούς κατοίκους της γης, που αναγνωρίζουν τη σημασία της « μη παράδοσης στο αναπόφευκτο» και θέλουν να συμβάλλουν στην επείγουσα αφύπνιση σε μια ευρύτερη αντίληψη του κόσμου, του οποίου είμαστε μέρος.

Τι χαρακτηρίζει τον οικοψυχολόγο, οικοσύμβουλο, οικοπολίτη;

Αυτογνωσία και αυτοαποδοχή ως βάση για μια σχέση ώριμη και
δημιουργική με τον πλησίον.

Άνοιγμα στο διάλογο και στη συνάντηση με το διαφορετικό μέσω της επεξεργασίας αποτελεσματικών στρατηγικών συνύπαρξης και τη συνέργειας.

Συνειδητοποίηση των κοινωνικών, οικονομικών, πνευματικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων των καταναλωτικών επιλογών και του τρόπου ζωής

Ευρεία αντίληψη του ανθρώπου, που αναγνωρίζεται ως φυσική,
συναισθηματική, γνωστική και πνευματική οντότητα, σύμφωνα και με τη βαθιά ψυχολογία, την υπαρξιακή-ανθρωπιστική ψυχολογία και την υπερπροσωπική ψυχολογία.

Εμπιστοσύνη στο δυναμικό της ανάπτυξης και της αυτοπραγμάτωσης του ατόμου και στη βασική του ελευθερία, δημιουργικότητα και η υπευθυνότητα.

Ικανότητα επικοινωνίας και συναισθηματικής κατανόησης σε όλα τα επίπεδα, ευαισθησία προς το φυσικό περιβάλλον ως εγγενώς ζωντανό και άξιο σεβασμού.

Συστημική θεώρηση της πραγματικότητας και συνειδητοποίηση της αλληλεξάρτησης σε όλα τα επίπεδα, σώματος-νου, σκέψης-δράσης, ατόμου-κοινωνίας, κοινωνίας και περιβάλλοντος.

Ελεύθερη και ανεξάρτητη σκέψη, ικανή να αναγνωρίζει τη χειραγώγηση των μέσων ενημέρωσης και να μην παρασύρεται παθητικά από γενικεύσεις και συνθηματολογίες.

Προσοχή έναντι των άλλων πολιτισμών, μέσα από το χώρο και το χρόνο, χωρίς
αποκλεισμούς ή προκαταλήψεις.

ΤΟ ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΖΩΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΤΟΥ THOMAS BERRY

Ο Thomas Berry, ιησουίτης, οικοθεολόγος , ιστορικός των πολιτισμών, βιοτοπικιστής και μαθητής του Theilard de Chardin, είναι συγγραφέας σημαντικών βιβλίων, όπως Το Όνειρο της Γης και το πρόσφατο Η ιστορία Σύμπαντος (μαζί με τον Brian Swimme). Mας άφησε την πρώτη Ιουνίου του 2009, σε ηλικία ενενήντα πέντε χρόνων.
Ο Berry προτείνει μια αλλαγή στη δυτική κοινωνία, σε οικοκεντρική βάση που αναγνωρίζει την ιστορία της Γης ως μοναδικό ενιαίο ιερό κείμενο μιας οικοπνευματικής και ολιστικής θεώρησης του κόσμου, σύμφωνα με την οποία ο καθένας δεσμεύεται να ζει με συνειδητότητα στη δική του βιοπεριοχή.
Η Ιστορία του Σύμπαντος περιλαμβάνει ένα κεφάλαιο για τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την είσοδο σε αυτό που ο Berry ονομάζει Οικοζωική εποχή.






ΤΟ ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΖΩΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

1. Το Σύμπαν είναι μια κοινωνία υποκειμένων και όχι μια συλλογή από αντικείμενα.
2. Η Γη υπάρχει και μπορεί να συνεχίσει να υφίσταται μόνο σε ένα λειτουργικό σύνολο. Δεν μπορεί να επιβιώσει κατακερματισμένη, όπως και κάθε άλλος οργανισμός. Αλλά η Γη δεν μια έχει παγκόσμια ομοιομορφία. Είναι ένα διαφοροποιημένο σύμπλεγμα, του οποίου πρέπει να διατηρηθεί η ακεραιότητα και η διασύνδεση των διαφόρων βιοτοπικών εκφράσεων.
3. Η Γη είναι ένα αγαθό που μας δόθηκε για περιορισμένο χρόνο χρήσης και δεν έχουμε το δικαίωμα να της προκαλέσουμε ανεπανόρθωτες ζημιές στα κύρια λειτουργικά της συστήματα.
4. Ο άνθρωπος είναι ένα παράγωγο στοιχείο σε σχέση με τη Γη, η οποία είναι πρωτογενής. Κάθε ανθρώπινος θεσμός, επάγγελμα, πρόγραμμα και δραστηριότητα, θα πρέπει να την τοποθετεί στο κέντρο των συμφερόντων του. Στην οικονομική θεωρία, για παράδειγμα, ο πρώτος νόμος πρέπει να είναι η προστασία της οικονομίας της γης. Ένα Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν σε αύξηση, το οποίο συνοδεύεται από ένα Ακαθάριστο της Γης σε έλλειμμα, αποκαλύπτει τον παραλογισμό της δικής μας σύγχρονης πραγματικότητας. Για την ιατρική κοινότητα πρέπει να γίνει σαφές ότι δεν μπορούν να υπάρχουν υγιή άτομα σε ένα άρρωστο πλανήτη.

5. Το συνολικό σύστημα λειτουργίας της Γης έχει αλλοιωθεί κατά τη μετάβαση από Καινοζωική στην Οικοζωική Εποχή. Οι κυριότερες εξελίξεις στην Καινοζωική συντελέστηκαν τελείως έξω από κάθε ανθρώπινη παρέμβαση. Στην Οικοζωική εμείς οι άνθρωποι έχουμε αντίθετα μια αποφασιστική επιρροή σε όλες σχεδόν τις διαδικασίες της εξέλιξης: ακόμα και αν δεν γνωρίζουμε πώς να παράγουμε ένα φύλλο χόρτου, αυτό δεν θα μπορέσει να αυξηθεί αν δεν γίνει αποδεκτό, αν δεν προστατευθεί και αν δεν υποστηριχθεί από εμάς. Η εποικοδομητική ισχύς της δημιουργικότητάς μας στα φυσικά συστήματα της ζωής είναι ελάχιστη ενώ η δύναμη της καταστροφής τεράστια.

6. Για να είναι έγκυρη η "πρόοδος" πρέπει να συμπεριλαμβάνει σφαιρικά το σύνολο της Γης και όλες του τις πτυχές της. Το να ορίζουμε "πρόοδο" την ανθρώπινη εκμετάλλευση του πλανήτη είναι μια απαράδεκτη στρέβλωση.

7. Η Οικοζωική Εποχή μπορεί να γίνει πραγματικότητα μόνο με την αναγνώριση της θηλυκής διάστασης της Γης, με την απελευθέρωση των γυναικών από την καταπίεση και τους περιορισμούς που υπέστησαν κατά το παρελθόν και με την ανάληψη μιας κοινής ευθύνης, τόσο ανδρικής όσο και γυναικείας, για την εγκαθίδρυση μιας ολοκληρωμένης γήινης κοινότητας.

8. Κατά τη διάρκεια της Οικοζωικής περιόδου προκύπτει ένας νέος ρόλος τόσο για την επιστήμη όσο και για την τεχνολογία. Η επιστήμη θα πρέπει να διασφαλίζει την πλήρη κατανόηση της λειτουργίας της Γης και τους τρόπους με τους οποίους οι γήινες και οι ανθρώπινες δραστηριότητες μπορούν να αλληλοενισχύονται. Οι βιολογικές επιστήμες θα πρέπει να αναπτύξουν μια ευαισθησία για όλους τους ζωντανούς οργανισμούς, ένα βαθύτερο σεβασμό για την υποκειμενικότητα των διάφορων όντων που ζουν στη Γη. Η ανθρώπινη τεχνολογία πρέπει να εναρμονιστεί με εκείνη του φυσικού κόσμου.

9. Νέες αρχές ηθικής πρέπει να αναδυθούν μέσα από την αναγνώριση του απόλυτου κακού της γενοκτονίας και της βιοκτονίας, καθώς και όλων των άλλων δεινών που αφορούν ειδικότερα τους ανθρώπους.

10. Χρειάζεται μια νέα θρησκευτική ευαισθησία, μια ευαισθησία που να αναγνωρίζει την ιερή διάσταση της Γης και να αποδέχεται τον φυσικό κόσμο, ως κύρια εκδήλωση του απώτερου μυστηρίου της ύπαρξης.

11. Χρειάζεται μια νέα οικοζωική γλώσσα. Το Καινοζωικό μας ιδίωμα είναι ριζικά ανεπαρκές. Θα πρέπει προχωρήσουμε στη σύνταξη ενός νέου λεξικού που να περιλαμβάνει νέους ορισμούς του υπάρχοντος και την εισαγωγή νεολογισμών για τους νέους τρόπους ύπαρξης και για τις συμπεριφορές που αναδύονται.

12. Ψυχικά όλα τα αρχέτυπα του συλλογικού ασυνειδήτου αποκτούν ένα νέο κύρος, καθώς και νέους τρόπους λειτουργίας, κυρίως στην συμβολική κατανόηση του μυητικού ταξιδιού, του μύθου του θανάτου-αναγέννησης, της Μεγάλης Μητέρας και του δέντρου της ζωής.

13. Προβλέπονται νέες εξελίξεις στο τελετουργικό, σε όλες τις τέχνες και την λογοτεχνία. Ειδικά το θέατρο να βρει καταπληκτικές ευκαιρίες στα μεγαλειώδη θέματα που αναπτύσσονται σ’αυτή την εποχή. Οι συγκρούσεις, που μέχρι τώρα περιοριζόταν στην απλή ανθρώπινη διάσταση, θα αποκτήσουν απρόβλεπτες συνέπειες στην συναρπαστική μετάβαση από το τέλος της Καινοζωικής και την εμφάνιση της Οικοζωικής περιόδου : επικές διαστάσεις που υπερβαίνουν κάθε προσδοκία.

14. Ο μετριασμός της παρούσας καταστροφικής κατάστασης (μέσω της ανακύκλωσης των υλικών, τον περιορισμό της κατανάλωσης και τη προστασία των οικοσυστημάτων), θα είναι μάταιες, αν η πρόθεση μας περιορισθεί μόνο στο να κάνουμε βιώσιμο το υπάρχον σύστημα. Αυτές οι απαραίτητες δραστηριότητες θα αποφέρουν καρπούς μόνο εάν ο στόχος είναι να οικοδομήσουμε μια νέα τάξη.

O ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ ΤΟΥ Η.SKOLIMOWSKI

O Henryk Skolimowski, καθηγητής της φιλοσοφίας στο τμήμα κλασικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Μίτσιγκαν στο Αν Άρμπορ, αποτολμά να χαράξει μια νέα φιλοσοφία, την οικοφιλοσοφία, που αναφέρεται στην αλληλεπίδραση των ανθρώπων μεταξύ τους και με το περιβάλλον τους. Στο μεγαλύτερο μέρος του εικοστού αιώνα και των αρχών του εικοστού πρώτου η ακαδημαίκή φιλοσοφία καταγίνεται με ασημαντότητες για το "νόημα του νοήματος", αντί ν'ασχολείται με το νόημα της ζωής. Ο H.Skolimowski γράφει : "....οι περισσότερες κρίσεις που μας μαστίζουν, ιδιαίτερα οι οικονομικές, δεν είναι αποτέλεσμα μόνο κακής διαχείρισης, κακής θέλησης ή μειωμένης ορθολογικότητας στην ανάλυσή μας, αλλά οφείλονται σε πολύ βαθύτερα αίτια: προέρχονται από το γεγονός ότι έχουμε κατασκευάσει ένα λειψό κώδικα για να διαβάσουμε τη φύση και ότι αυτός ο κώδικας μας οδηγεί σε ελαττωματική επικοινωνία με τη φύση. Η βαθύτερη αιτία βρίσκεται στα ίδια τα θεμέλια του κοσμοειδώλου μας και στις αντιλήψεις που απορρέουν από αυτό το κοσμοείδωλο."
Παραθέτουμε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από το βιβλίο του <<Εco-philosophy, Designing New Tactics for Living>>, που εκδόθηκε το 1981, αλλά εξακολουθεί να είναι επίκαιρο και σήμερα.

Ο παραδοσιακός ανθρωπισμός τόνιζε την ευγενική φύση του ανθρώπου, την ανεξαρτησία του, ακόμα μάλιστα και το μεγαλείο του. Αυτή η αντίληψη για τον άνθρωπο συμβάδιζε με την ιδέα της ιδιοποίησης της φύσης για να εξυπηρετηθούν οι σκοποί και οι ανάγκες του ανθρώπου. O οικολογικός ανθρωπισμός βασίζεται στην αντίθετη αρχή. Βλέπει τον άνθρωπο απλώς ως μέρος μιας γενικότερης δομής : της φύσης και του σύμπαντος. Πρέπει να ξεπεράσουμε και να καταργήσουμε την ιδέα του φαουστικού ανθρώπου. Οι συνέπειες αυτής της αντιστροφής είναι βαρυσήμαντες και πολυσχιδείς.
Ο οικολογικός ανθρωπισμός δεν είναι μια ακόμα φανταχτερή ετικέτα για την ιδέα ότι πρέπει να είμαστε λιγότερο σπάταλοι απέναντι στη φύση. Συνεπάγεται ένα θεμελιακό αναπροσανατολισμό της αντίληψής μας για τον κόσμο. Στο παρελθόν, η οικολογία και ο ανθρωπισμός πορεύονταν καθένας το δικό του δρόμο και ανήκαν σε διαφορετικές ιδεολογίες. Η οικολογία ως κίνημα, εστιαζόταν κατά κύριο λόγο στο ρημαγμένο περιβάλλον. Αναζητούσε εναλλακτικές λύσεις και τρόπους θεραπείας για ν' αποκαταστήσει την υγεία του περιβάλλοντος. Ο ανθρωπισμός, από την άλλη μεριά, εστιαζόταν κυρίως στη ρημαγμένη ανθρώπινη ύπαρξη. Αναζητούσε λύσεις και θεραπείες (για τις αδικίες και την αλλοτρίωση, μέσα από τη μεταρρύθμιση των κοινωνικών και πολιτικών θεσμών) για να αποκαταστήσει την ψυχική και πνευματική υγεία του ατόμου.
Με τα μερικά οράματά τους, ούτε ο ανθρωπισμός ούτε η οικολογία μπόρεσαν να συλλάβουν σε βάθος ότι το χάλι του περιβάλλοντος και το χάλι του ανθρώπου έχουν την ίδια αιτία, οι αρνητικές επιπτώσεις της οποίας είναι ορατές τόσο στον καπιταλισμό όσο και στον κομμουνιστικό κόσμο. Μετά τον Σωκράτη, η φιλοσοφία της φύσης και η φιλοσοφία του ανθρώπου αναπτύχθηκαν ακολουθώντας διαφορετικές, μερικές φορές αντίθετες , κατευθύνσεις Η οικολογία είναι μια πρόσφατη επαναδιατύπωση της φιλοσοφίας της φύσης, ενώ ο ανθρωπισμός (όποιο όνομα κι αν έχει) είναι έκφραση της φιλοσοφίας του ανθρώπου. Αυτή η δυτική διχοτομία ανάμεσα στη φιλοσοφία της φύσης και τη φιλοσοφία του ανθρώπου είναι η ρίζα της εσφαλμένης αντίληψής μας ότι η φύση υπάρχει για να την τιθασεύσουμε, να την υποτάξουμε και να την εκμεταλλευτούμε.
Ο Οικολογικός Ανθρωπισμός σημαδεύει την επάνοδο της ενωτικής άποψης, σύμφωνα με την οποία η φιλοσοφία του ανθρώπου και η φιλοσοφία της φύσης είναι πλευρές η μία της άλλης. Η σύζευξη οικολογίας και ανθρωπισμού δεν είναι αυθαίρετη, αλλά καρπός κατανόησης του γεγονότος ότι ο φυσικός και ο ανθρώπινος κόσμος αποτελούν ουσιαστικά μια ενότητα.
Ο οικολογικός ανθρωπισμός απαιτεί τη διεύρυνση της έννοιας της οικολογίας, έτσι ώστε να συμπεριλαμβάνει την ισορροπία του ανθρώπινου περιβάλλοντος. Ο φυσικός κόσμος τότε θα επενδυθεί με την ίδια "αξία" όπως ο ανθρώπινος κόσμος. Από την άλλη μεριά, η οικολογική ισορροπία γίνεται μέρος της ανθρώπινης ισορροπίας. Το αποτέλεσμα είναι η συγχώνευση των εννοιών <<οικολογία>> και <<ανθρωπισμός>>. Τόσο η οικολογία όσο και ο ανθρωπισμός είναι μέρος του πλατύτερου οράματός μας για το σύμπαν που εξελίσσεται.
Ο οικολογικός ανθρωπισμός μας προσφέρει μια γνήσια εναλλακτική λύση για τη βιομηχανική κοινωνία. Υποστηρίζει ότι :

1) Πρέπει να δούμε την εποχή που έρχεται ως εποχή της διαχείρισης:
δεν βρισκόμαστε στον κόσμο για να τον διαφεντεύουμε και να τον εκμεταλλευόμαστε, αλλά για να τον συντηρούμε και να τον μετασχηματίζουμε δημιουργικά, καθώς και για να μεταφέρουμε παραπέρα τη δάδα της εξέλιξης.


2) Πρέπει να βλέπουμε τον κόσμο ως ναό :
ανήκουμε σε ορισμένα οικολογικά περιβάλλοντα, που είναι η πηγή του πολιτισμού και της πνευματικής μας υπόστασης. Αυτά τα περιβάλλοντα είναι οι τόποι όπου κατοικοεδρεύουμε προσωρινά, σαν τα πουλιά. Είναι ναοί όπου πρέπει να βρίσκουν προστασία οι άνθρωποι, σαν τα σπάνια πουλιά. Είναι επίσης ναοί και με τη θρησκευτική έννοια : τόποι όπου νιώθουμε δέος για τον κόσμο. Αλλά είμαστε ταυτόχρονα οι ιερείς του ναού : πρέπει να διατηρήσουμε την ιερότητά του και να αυξήσουμε την πνευματικότητά του.

3) Πρέπει να θεωρούμε ότι η γνώση μεσολαβεί ανάμεσα σε μας και τις δημιουργικές δυνάμεις της εξέλιξης.
Δεν πρέπει να βλέπουμε τη γνώση σαν ένα κουτί από εργαλεία για τη διάλυση της φύσης και του σύμπαντος, αλλά σαν στρατηγήματα, όλο και λεπτότερα, που μας βοηθούν να διατηρούμε την πνευματική και φυσική ισορροπία μας και μας επιτρέπουν να εναρμονιζόμαστε με άλλους δημιουργικούς μηχανισμούς μετασχηματισμούς της εξέλιξης και των εαυτών μας.

WE CAN SAVE THE PLANET

The survival of Humanity on this planet is at Tipping Point.Our collective intention must be to save the planet encompassing all of life and nature,This Earth can be saved for Humankind only if people are prepared to live with Nature rather than upon Nature ."Yes We Can Save The Planet" is a a call not only to our intellect, our comprehension and reasoning power, but also to the driving force of our underlying spirituality, our ability to care for others, for other forms of life, for the Earth as our home and responsibility.

The vision of Save The Planet is to contribute towards the creation of a Planetary Peace Culture looking to life and common humanism as the core values for a sustainable society.

During the last few decades, a radical change has occurred in humanity's awareness of itself. In simple terms, we have, over the millennia, translated ourselves from "oneness to aloneness".

The truth is that all life on the planet is connected. This newly acquired state of aloneness and alienation causes considerable discomfort. this initiative attempts to understand what we have become and illuminates our future potential.

Humankind has reached a state of development in which old modes of thinking and behaving threaten to destroy our planet. This is becoming patently obvious to people of all political and religious persuasions. We are living through a global crisis in which only a profound revolution can save us from total self-destruction. Those of us who are dedicated to the preservation of life must play a prominent part in this revolution, which calls for a substantial change in our manner of thinking.

On social, environmental and health fronts we are confronting a critical transition. We are facing the results of an epistemology which focuses on material and rational values, human supremacy and competition for domination. Will this transition be into chaos and destruction or will it be into the new paradigm based on spiritual, ecological connectedness and cooperation.

Save The Planet aims to contribute towards this next great global step - The Final Frontier, acknowledging the common ground of humanity and its connectedness with all life.

Save The Planet is an Initiative which aims to create a global alliance of individuals and organizations dedicated to building a world of peace in which we all live in freedom, harmony, cooperation and co-prosperity.

We have come together as concerned Global citizens realizing that with increasing Global population requiring more and more resources with tremendous inequality of distribution our planet is reaching breaking point in terms of economic and ecological crises.

This is having profound social and cultural effects. We require urgent ecological, social, economic and political solutions to problems which affect billions of people if we are to survive sustainably.

Save The Planet calls for spiritual, ecological and holistic world views, derived from perceptions of connectedness and interdependence.
The essence of a sustainable future lies in the quality of the individual and their positive contribution to society. Optimization of health and lifestyle for every person is the key to our future.
Will you register your ownership of the Planet by signing our petition , that we may widely promulgate this message in order to take action to Save The Planet

http://www.gopetition.com/petitions/s...

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟ-ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

H Oικο-φιλοσοφία είναι ένα πεδίο έρευνας σχετικά νέο και αποτελεί ακόμα, παντού, ένα μικρό φιλοσοφικό ρεύμα. Επειδή τα κείμενα που την αφορούν είναι δύσκολο να ανευρεθούν και οι μεταφράσεις είναι σπάνιες, υπάρχει η εντύπωση ότι η οικο-φιλοσοφία είναι πολύ πιο ομοιογενής από ό, τι στην πραγματικότητα.
Αν πάρουμε τη Νορβηγία, την πρωτοπόρο χώρα της οικολογικής φιλοσοφίας, κατά τη δεκαετία του 1970 η οικολογική σκέψη ήταν ήδη χωρισμένη σε 4 τουλάχιστον διαφορετικούς κλάδους: την "οικοσοφία" (økosofi) του Arne Næss, η ηθική της οποίας εδράζεται στην ισότητα μεταξύ των ειδών, την "οικοφιλοσοφία" (økofilosofi) του Sigmund Kvaløy, η οποία τονίζει τις συνεχείς αλλαγές στην κοινωνία και στον άνθρωπο, την ιστορική κριτική της επιστημονικής αντίληψης του κόσμου του Hjalmar Heggie και την "βιοσοφία" (biosofi) του Peter Zapf, που υπογραμμίζει τον τρόπο με τον οποίο παράγεται η ανθρώπινη συμπεριφορά.

Στις αγγλοσαξονικές χώρες, όπου σήμερα η οικοφιλοσοφία ακολουθείται πιο ενεργά, διαχωρίζεται σε τουλάχιστον 5 βασικούς άξονες: την ηθική του περιβάλλοντος από τους πολλούς συγγραφείς που ανήκουν στο ομ;ώνυμο περιοδικό [Environmental Ethics], η "πολιτιστική οικοφιλοσοφία"των Henryk Skolimowski και Thomas Berry, την "βαθιά οικολογία" των George Session, Bill Devall, Warwick Fox και άλλων, την «κοινωνική οικολογία» του Murray Bookchin και άλλων στοχαστών που πρόσκεινται στην αναρχική παράδοση και, τέλος, τον « οικολογικό φεμινισμό» ή οικοφεμινισμό.
Από τα διαφορετικά αυτά οικοφιλοσοφικά ρεύματα μπορούμε να εξαγάγουμε τρεις κύριες γραμμές, και συγκεκριμένα την ηθική, την οντολογική και την κοινωνική προσέγγιση Στην πραγματικότητα, αυτές οι προσεγγίσεις δεν απαντώνται σε καθαρή μορφή και ο κάθε οικοφιλόσοφος μπορεί να αγκαλιάζει διαφορετικές προσεγγίσεις. Παρ’όλα αυτά είναι χρήσιμη η εξέτασή τους χωριστά.

Η ΗΘΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Η πλειονότητα των ακαδημαϊκών οικοφιλοσόφων τείνουν να θεωρούν τους άνδρες και τις γυναίκες, πρωτίστως, ως όντα που εκφράζουν αξιολογικές κρίσεις. Επειδή θεωρείται ότι οι κύριες αιτίες της ανθρώπινης συμπεριφοράς είναι οι αξίες και τα καθιερωμένα πρότυπα, η καταστροφή του περιβάλλοντος κρίνεται ως αποτέλεσμα δυσλειτουργικών αξιών. Μια κοινή άποψη της οικοφιλοσοφίας υποστηρίζει ότι η ηθική πρέπει να διευρυνθεί : η εγγενής αξία δεν περιορίζεται στα ανθρώπινα όντα, αλλά αυτή πρέπει να επεκταθεί τουλάχιστον στα σπονδυλωτά - ή σε κάθε περίπτωση στα θηλαστικά. Αλλά εδώ τελειώνει η ομοιομορφία των απόψεων. Σύμφωνα με ορισμένους στοχαστές η ηθική περιλαμβάνει όλα τα μεμονωμένα ζώα ή ακόμα και μεμονωμένα όντα - αλλά όχι τις ομάδες οντοτήτων. Άλλοι υποστηρίζουν,αντίθετα, την εγγενή αξία μόνο των ομάδων, αλλά όχι των ατόμων. Πιο ειδικά αξία έχει, σύμφωνα μ’αυτούς, το είδος, τα οικοσυστήματα ή το σύστημα του συνόλου της ζωής στη Γη ή "Γαία". Από την άλλη μεριά υπάρχουν όμως διανοητές που τονίζουν την αξία και των άψυχων όντων όπως τα βράχια, τα βουνά ή οι άλλοι πλανήτες.

Εκτός από τις δυσκολίες στο να καθοριστεί η έκτασή της, η ηθική παρουσιάζει πολλά άλλα προβλήματα. Ένα από αυτά αποτελείται από τις σχετικές αξίες των διαφόρων ηθικών αντικειμένων. Ο Arne Næss και οι βαθείς οικολόγοι προτείνουν μια απλή λύση: όλα τα έμβια όντα είναι ίσα. Αυτή η θεώρηση, βέβαια, εξαιρεί τα μη έμβια όντα και τις οντότητες που θεωρούνται «ζωντανές» με μη συνηθισμένο τρόπο, όπως είναι η Γαία. Σε κάθε περίπτωση, όπως αναγνωρίζει ο Næss, στην πράξη υπάρχει η ανάγκη πολύπλοκων κανόνων που να καθορίζουν τον τρόπο επίλυσης των συγκρούσεων αξιών: για παράδειγμα, ποιός έχει το δικαίωμα της "αυτο-πραγμάτωσης"; Εγώ ο ίδιος, που περπατώ, ή ένας μικροσκοπικός οργανισμός που συνθλίβω κάτω τα πόδια μου; Η ηθική προσέγγιση έχει κι ένα άλλο, πιο πρακτικό πρόβλημα: τι πρέπει να κάνουμε με τους αμέτρητους ανθρώπους που, παρά την ισχύ της ηθικής του περιβάλλοντος, δεν την σέβονται καθόλου. Το δυτικο-χριστιανικό ηθικό σύστημα σκέψης,τους θεωρεί απλώς αμαρτωλούς. Αυτός ο τύπος της ανάμειξης μεταξύ παλαιάς και νέας ηθικής θα μπορούσε να εξηγήσει το γεγονός ότι ορισμένοι οικολόγοι στοχαστές έχουν καταλήξει μισάνθρωποι. Ξεκινώντας από την έννοια της ισότητας των οργανισμών έφθασαν να θεωρούν τους ανθρώπους ως κατώτερα όντα. Ωστόσο, εκείνοι που έχουν υιοθετήσει αυτό το είδος της σκέψης, εξαιρώντας τον εαυτό τους, δεν οδηγούνται σε αυτοκτονία, αλλά εκφράζουν την κατωτερότητα των ανθρώπων με άλλο, επιλεκτικό τρόπο : δεν θέλουν οι πλούσιες χώρες να δέχονται πρόσφυγες και υποστηρίζουν ότι θα πρέπει να αφήσουμε τους ανθρώπους στον τρίτο κόσμο να πεθάνουν από την πείνα. Αυτή η απάνθρωπη σκέψη - η οποία εκπροσωπείται για παράδειγμα από τον Pentti Linkola στη Φινλανδία και David Foreman στις ΗΠΑ - έχει φυσικά εκτός από ηθικές, κοινωνιολογικές και ψυχολογικές αιτιάσεις.
Ένα τρίτο πρόβλημα στην ηθική προσέγγιση είναι η αιτιολόγηση της περιβαλλοντικής ηθικής. Φαίνεται ότι υπάρχουν όλο και περισσότεροι φιλόσοφοι που αδυνατούν να δικαιολογήσουν την ηθική αξία των άλλων έμβιων όντων μέσω της θεωρίας της ηθικής. Υποστηρίζουν ότι είναι αναγκαίο να αλλάξουν ριζικά οι δυτικές ιδέες στις άλλες περιοχές της φιλοσοφικής έρευνας: δηλαδή στην επιστημολογία ή θεωρία της γνώσης, η οποία μελετά τη φύση και τη βάση της εμπειρίας, τις πεποιθήσεις και τη γνώση, και στην οντολογία ή μελέτης του είναι και, ειδικότερα, αυτό που ουσιαστικά υπάρχει στον κόσμο (για παράδειγμα, υλικά αντικείμενα, ολότητες, τμήματα, συστήματα, κ.α..).
Και έτσι οδηγούμαστε στο δεύτερο σημαντικό κλάδο της οικοφιλοσοφίας

Η ΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Πολλοί φιλόσοφοι δεν ενδιαφέρονται πολύ για την ηθική και αντιλαμβάνονται τους ανθρώπους ως συνειδητά όντα, των οποίων οι πράξεις καθορίζονται από τις πεποιθήσεις που έχουν για τον κόσμο. Η βασική αιτία της οικολογικής κρίσης θα ήταν λοιπόν μια λανθασμένη ερμηνεία του κόσμου.
Πολλοί πιστεύουν ότι αυτή η κακή ερμηνεία της προέρχεται κυρίως από τη διαδικασία της απόκτησης γνώσεων: ενδιαφέρονται περισσότερο για την επιστημολογία, παρά για την ίδια την οντολογία. Ιδιαίτερα σημαντική από την άποψη αυτή είναι η κριτική του ιμπεριαλισμού της επιστημονικής μεθόδου.
Η αρχή σύμφωνα με την οποία η επιστήμη είναι η μοναδική πηγή πραγματικής γνώσης στηρίζεται στην (αυθαίρετη) υπόθεση ότι μόνο οι ποσοτικές ιδιότητες είναι αντικειμενικές. Από την άλλη πλευρά, η αντικειμενικότητα, είναι εκείνη που δεν εξαρτάται από τον παρατηρητή. Με αυτό το είδος της επιστημολογίας είναι εύκολο, για παράδειγμα, να ελαχιστοποιήσετε την εμπειρία μας στη φύση. Πολλοί οικοφιλοσόφοι, όπως για παράδειγμα οι Naess και Heggie, επέκριναν την πλήρως την επιστημονική επιστημολογία και υποστήριξαν ότι οι εμπειρίες μας στη φύση είναι τόσο αντικειμενικές όπως είναι, για παράδειγμα, ο όγκος των δένδρων σε ένα δάσος.
Επιπλέον, ορισμένα οικολόγοι στοχαστές, για παράδειγμα οι Henryk Skolimowski και Morris Berman, ανέπτυξαν περαιτέρω την κριτική αυτή: αμφισβητούν την ύπαρξη μιας πραγματικότητας ανεξάρτητης από τον παρατηρητή. Ζούμε σε ένα "συμμετοχικό σύμπαν."
Σε κάθε περίπτωση η επιστημολογία μας λέει πολύ λίγα για την ίδια την πραγματικότητα και μόνο κάτι για την ικανότητά μας να τη γνωρίζουμε ή να την οικοδομούμε... Για οικοσοφία φαίνεται πιο γόνιμο να μετακινηθούμε από την επιστημολογία στην οντολογία. Ο Bookchin έφτασε να υποστηρίξει ότι η αποξένωση των φιλοσόφων από την φύση αποδεικνύεται από το γεγονός ότι η φιλοσοφία («η αγάπη της σοφίας") έχει σταματήσει, από την εποχή του Καντ, στην ικανότητά μας να γνωρίζουμε.
Σχεδόν όλοι οι οικοφιλόσοφοι απορρίπτουν την αντίληψη ότι υπάρχουν δύο θεμελιωδώς διαφορετικά είδη οντοτήτων (οντολογικές δυϊσμός): νους και ύλη ή ψυχή και σώμα. Ορισμένοι προχωρούν περισσότερο: είναι η εσφαλμένη αντίληψη ότι ο κόσμος αποτελείται από χωριστές οντότητες. Για παράδειγμα,ο Næss υποστηρίζει, ο κόσμος είναι ένα δίκτυο σχέσεων και δεν αποτελεί ένα σύνολο ξεχωριστών όντων. Τα όντα είναι οι κόμβοι αυτού του δικτύου.
Αυτή η "ολιστική" οντολογία μπορεί εύκολα να υποστηρίξει την περιβαλλοντική ηθική. Εάν ο εαυτός δεν τελειώνει με το δέρμα μας είναι απολύτως φυσικό να αισθανόμαστε υπεύθυνοι απέναντι στα άλλα πλάσματα.
Κατά τον ίδιο τρόπο έχουν επικριθεί πολλές άλλες αρχές της δυτικής σκέψης. Ο Kvaloy πιστεύει ότι είναι ένα θεμελιώδες λάθος να θεωρούν το χρόνο ως μια διάσταση ανάλογη με το μήκος και ύψος. Η σκέψη μας οδηγεί σε λανθασμένα πιστεύουν ότι το μέλλον ήδη υπάρχει. Αυτό είναι ένα παράδειγμα της δυτικής τάσης να προσπαθεί να "σταματήσει το χρόνο" και να αρνείται ένα δημιουργικό τρόπο να είναι στον κόσμο. Αλλά τι σημαίνουν στην πράξη η νέα οικοφιλοσοφική επιστημολογία και οντολογία; Είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι στο εγγύς μέλλον, θα υπάρξουν πολλοί άνθρωποι που θα θελήσουν να ασχοληθούν με την θεωρητική οικοφιλοσοφία. Πολλοί λιγότεροι θα την ενστερνιστούν Γιατί υπάρχουν τόσο λίγοι άνθρωποι που έχουν ακούσει για το θέμα αυτό, ακόμη και στα τμήματα της φιλοσοφίας των πανεπιστήμιων, παρ’ότι η οικοσοφία υπάρχει τουλάχιστον από εικοσαετίας ; Γιατί υιοθετούμε την κυρίαρχη οντολογία και γιατί ζούμε τόσο αγκυλωμένοι στη σκέψη;
Αυτά τα δύσκολα ερωτήματα να μας οδηγούν απευθείας στο επόμενο κύριο κλάδο της οικοσοφίας.

Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Στις δυτικές βιομηχανικές χώρες είναι κοινώς αποδεκτό ότι η κοινωνία είναι εικόνα των πολιτών. Ωστόσο, οι συνεχείς δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι άνθρωποι θέλουν κάτι άλλο από αυτό που δείχνει η κοινωνική πραγματικότητα: για παράδειγμα, σύμφωνα με μια μελέτη που διεξήχθη στις Ηνωμένες Πολιτείες το 60% των ερωτηθέντων θα προτιμούσε να ζει σε μια κοινωνία που να δίνει μεγαλύτερη σημασία την προστασία του περιβάλλοντος και όχι στην οικονομική ανάπτυξη. Μόνο το 20% επέλεξε μια κοινωνία με αντίθετες αξίες. Παρομοίως, ο πληθυσμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προτίμησε την προστασία του περιβάλλοντος στην οικονομική ανάπτυξη και μόνο το 7% πιστεύει ότι η οικονομική ανάπτυξη θα πρέπει να έχει προτεραιότητα. Παρά τα αποτελέσματα αυτά, σε αυτές τις χώρες, η οικονομική ανάπτυξη εξακολουθεί να κατέχει πρωταρχική θέση. Αυτές οι αντιφάσεις μπορούν να εξηγηθούν λέγοντας ότι, σε σχέση με τις απόψεις που εκφράζουν τα πρόσωπα αυτά, η πραγματική συμπεριφορά των ανθρώπων εκφράζει καλύτερα τις επιλογές τους..
Από την άλλη πλευρά, για ένα άτομο που σκέπτεται κοινωνιολογικά , είναι φυσικό να υπάρχουν αντιφάσεις μεταξύ των ανθρώπινων επιθυμιών και των στόχους της κοινωνικής ανάπτυξης. Οι άνθρωποι θεωρούνται ουσιαστικά κοινωνικά όντα. Τα περισσότερα άτομα κατευθύνονται από τα κοινωνικά παραγγέλματα. Είναι ουσιαστικό να αναρωτηθούμε το πώς τα καταφέρνουν οι υπάρχουσες κοινωνίες να αναπαράγουν τους παραλογισμούς τους και το πως θα έπρεπε να είναι μια καλή κοινωνία.
Η οικολογική καταστροφή προκαλείται κυρίως από την τεράστια και αυξανόμενη κατανάλωση, καθώς και από την παραγωγή για αυτή την κατανάλωση. Αλλά ποια είναι η λογική πίσω απότον καταναλωτισμό; Ίσως ο καναδός ερευνητής William Leis να έδωσε μία από τις πιο ικανοποιητικές απαντήσεις: η προσφορά των αγαθών δεν ανταποκρίνεται στις βαθύτερες ανάγκες του ανθρώπου σε καμία βιομηχανική κοινωνία. Με τα υλικά αγαθά προσπαθούμε, χωρίς επιτυχία, να ικανοποιήσουμε κοινωνικές, ψυχολογικές, συμβολικές και πνευματικές ανάγκες. Η κουλτούρα μας κάνει να πιστεύουμε ότι η ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών μας είναι συνώνυμη με την απόκτηση των υλικών προϊόντων. Αυτή η λανθασμένη πεποίθηση δεν μας βοηθάει να αντιληφθούμε τον φαύλο κύκλο, αλλά μας σπρώχνει σε ακόμη μεγαλύτερη προσπάθεια για την απόκτηση και περισσότερων (νεότερων, βελτιωμένων) αγαθών.
Αλλά πώς μπορεί να συνεχίζεται αυτή η συνεχής εξαπάτηση; Είναι κοινώς πιστευτό ότι, ειδικά στις δυτικές βιομηχανοποιημένες κοινωνίες, οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι να κάνουν αυτό που πραγματικά θέλουν.
Τόσο ο Kvaløy, όσο και ο γερμανός Detlef Hartmann εξηγούν την ψευδαίσθηση της ελευθερίας μέσα από την αρχιτεκτονική των "φυλακών" μας : δεν πρόκειται για ένα κτίριο με μικρά κελλιά, αλλά αποτελούνται από ένα τεράστιο δίκτυο αγωγών. Μπορούμε να κινηθούμε ελεύθερα κατά μήκος των σωλήνων, αλλά η πραγματική ζωή (Hartmann) ή η σύνθετη δράση , χωρίς βιομηχανικές επιλποκές (Kvaløy) είναι δυνατή μόνο έξω από αυτό το δίκτυο των σωλήνων (βλέπε Μatrix). Μόνο εάν κανείς προσπαθήσει να βγεί καταλαβαίνει τα προφανή όρια της φυλακής του.

Μια άλλη σημαντική πτυχή της κοινωνικής οικοσοφίας είναι το ζήτημα της προέλευσης αυτής της σοβαρής κατάστασης. Πως μπόρεσε να δημιουργηθεί αυτό το φρικτό κοινωνικό σύστημα, ένα σύστημα που απειλεί να φέρει το σύνολο της βιόσφαιρας μέσα στο δικό του τάφο ; Η κλασική θεωρία της εξέλιξης του πολιτισμού μας πιστεύει ότι όλο αυτό είναι συνέπεια της επιθυμίας για τη βελτίωση της ανθρώπινης ευημερίας. Ωστόσο, για ένα συνειδητό περιβαλλοντικό παρατηρητή είναι οφθαλμοφανές ότι η ανθρώπινη ευημερία δεν έχει αυξηθεί - τουλάχιστον όχι πρόσφατα. Επιπλέον, σύμφωνα με την ανθρωπολογική γνώση, φαίνεται σαφές ότι η ζωή του ανθρώπου σε πολλές κοινωνίες κυνηγών-συλλεκτών και μικρών καλλιεργητών ήταν καλύτερη, ακόμη και πιο πολιτισμένη , από τη ζωή στις κοινωνίες που στηρίζονται στη συγκεντρωτική γεωργία ή στη βιομηχανία.
Ο Bookchin και πολλοί οικοφεμινιστές πιστεύουν ότι η ανάπτυξη (ή καλύτερα, στην πραγματικότητα, η παρακμή) έχει ενθαρρυνθεί από τη λογική της συνεχούς αύξησης της ιεραρχίας. Η πραγματική προέλευση της ιεραρχίας είναι αναπόφευκτα σκοτεινή. Ωστόσο, σύμφωνα με Bookchin, το σημείο εκκίνησης υπήρξε ο άνευ σημασίας ρόλος των ηλικιωμένων στις πρώτες οργανικές κοινωνίες. Συμμαχώντας με τους σαμάνους οι πρεσβύτεροι κατάφεραν να πείσουν τους νεότερους κυνηγούς να χρησιμοποιήσουν την ισχύ τους και τα όπλα τους για να καθυποτάξουν τα άλλα μέλη της κοινότητας. Αυτή ήταν η αρχή της «θριαμβευτικής πορείας» προς την αύξηση της ιεραρχίας : ένας λαός υπέταξε άλλους λαούς, μια κοινωνική τάξη άλλες τάξεις, οι άνθρωποι υπέταξαν τα άλλα πλάσματα.
Και λοιπόν; Πώς μπορούμε να αλλάξουμε αυτό το παγκόσμιο ιεραρχικο-βιομηχανικό σύστημα; Εάν λάβουμε υπ'όψη το γεγονός ότι οι άνθρωποι είναι κοινωνικά όντα, δεν προκύπτει ότι η συνειδητή αλλαγή της κοινωνίας είναι αδύνατη;
Αν οι κοινωνίες μας ήταν πλήρως ολοκληρωμένα σύνολα, αυτή η δήλωση θα μπορούσε να είναι αληθινή. Αλλά στην πραγματικότητα, πολλά τμήματα, ομάδες και άτομα σε μια κοινωνία σταματούν, για τον έναν ή τον άλλο λόγο, να λειτουργούν ως καλά κουρδισμένα "γρανάζια". Μεταξύ αυτών των "ελαττωματικών" αναπτύσσονται υποκουλτούρες, των οποίων η φιλοσοφία δεν είναι σε αρμονία με τους κυρίαρχους τρόπους σκέψης και συμπεριφοράς.
Αλλά, αν οι περισσότεροι από τους ανθρώπους είναι ενσωματωμένοι στο σύστημα, τα εναλλακτικά αυτά τα ρεύματα μπορούν να έχουν κάποια επιρροή; Θα ήταν πραγματικά λυπηρό αν οι άνθρωποι ήταν απλώς κοινωνικά όντα. Ευτυχώς, οι άνθρωποι (μπορούν να ) είναι επίσης σκεπτόμενα και συνειδητά όντα. Όταν οι μειονότητες είναι σε θέση να επεξεργαστούν πειστικά επιχειρήματα και επικαλούνται τις πανανθρώπινες αξίες και τις ανικανοποίητες, πραγματικά ανθρώπινες, ανάγκες, τότε οι θέσεις και οι απόψεις τους μπορούν να μεταδοθούν στην πλειοψηφία του λαού. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η εξέλιξη αυτή σίγουρα έχει μια βαθιά επίδραση στην κοινωνική αλλαγή.

Η ιδεολογία που νομιμοποίησε το status quo (όπως για παράδειγμα η ιδέα ότι οι άνθρωποι στις δυτικές κοινωνίες, περνάνε εν γένει καλά) μπορεί να καταρρεύσει, ώστε να καταστεί αδύνατο να συνεχίσει να διαιωνίζεται, σύμφωνα με τις επικρατούσες κοινωνικές πρακτικές.
Από την άλλη πλευρά, οι άνθρωποι είναι ικανοί για «διπλή σκέψη». Είναι ικανοί να υποστηρίξουν εναλλακτικές απόψεις στον ελεύθερο χρόνο τους, ενώ στον εργασιακό τους χώρο να μιλούν και να σκέφτονται σαν πρωταθλητές του καθεστώτος (establishment). Γνωρίζουμε καλά αυτό το φαινόμενο χάρη στο πρώην ανατολικό μπλοκ, αλλά στην πράξη οι δημοσκοπήσεις που αναφέρονται παραπάνω υποστηρίζουν το ίδιο πράγμα: οι υπέρμαχοι της προστασίας του περιβάλλοντος είναι συχνά οι ίδιοι άνθρωποι που, στη εργασία τους και στην καθημερινή συμπεριφορά τους, υποστηρίζουν την καταστροφική για το περιβάλλον οικονομική ανάπτυξη.

Αν οι καθημερινές δραστηριότητες ενός "διπλοπρόσωπου στοχαστή" παρέχουν υποστήριξη αποκλειστικά στις καταστροφικές σκέψεις του, πώς μπορεί να διατηρηθεί ή και να αναπτυχθεί η οικολογική σκέψη του; Στην πραγματικότητα, οι εναλλακτικές μορφές της σκέψης συνήθως χάνονται. Έτσι, για να διατηρηθούν και να ενισχυθούν πρέπει επίσης να προβεί σε εναλλακτικές ενέργειες. Ακόμη και αν η κοινωνία στο σύνολό της περιορίζει τις δυνατότητές μας για δράση, είναι δυνατόν να να κάνουμε πολλά πράγματα που να να συγκεκριμενοποιήσουν τις εναλλακτικές ιδέες, να αλλάξουν την καθημερινότητα οριμένων ομάδων , ακόμα και να επηρεάσουν ολόκληρη την κοινωνία. Όταν ένα μικρός αριθμός ατόμων συμμετέχει σ’αυτές τις δραστηριότητες αυτές, μιλάμε για μια ομάδα δράσης, όταν ο αριθμός τους γίνει μεγαλύτερος, έχουμε ένα κοινωνικό κίνημα.
Τα κοινωνικά κινήματα ενισχύουν τις εναλλακτικές επιχειρηματολογίες κι αυτές , με τη σειρά τους, ενισχύουν τα κινήματα. Η διαδικασία αυτή της αμοιβαίας υποστήριξης υπήρξε στο παρελθόν και πιθανότατα θα είναι στο άμεσο μέλλον, το κλειδί της κοινωνικής αλλαγής.
Η συμμετοχή σε ένα κίνημα είναι η πρόκληση που απαιτεί την ενερφοποίηση όλων των ανθρώπινων ικανοτήτων. Στην καλύτερη περίπτωση η φιλοσοφία και η δραστηριότητα του κινήματος αποτελούν μια ενότητα χωρίς διάκενα . Από αυτή την άποψη πολλοί οικολογοι στοχαστές εμπνεύστηκαν από τον Mohandas Gandhi και το Ινδικό κίνημα ανεξαρτησίας.

Αλλά πώς μπορούν τα κινήματα και οι εναλλακτικές προτάσεις να γίνουν αρκετά ισχυρές σε χώρες όπου υπάρχουν ο κεντρικός έλεγχος των μέσων μαζικής επικοινωνίας και αποτελεσματικοί μηχανισμοί ενσωμάτωσης -χειραγώγισης; Πώς μπορούν να αλλάξουν πραγματικά οι δομές της εξουσίας και η διαχειριστική λογική μιας κοινωνίας;
Πολλοί υποστηρίζουν ότι η απάντηση είναι η κρίση. Μπορούμε να διδαχθούμε από την ιστορία ότι η κρίση του αυτοκρατορικού κράτους ήταν καθοριστική για πολλά κινήματα ανεξαρτησίας. Για παράδειγμα, οι πρόσφατες εξεγέρσεις στην Ανατολική Ευρώπη κατέστησαν δυνατές με την βαθιά οικονομική κρίση της Σοβιετικής Ένωσης. Ομοίως, μια κρίση σε μια χώρα ή σε ένα ολόκληρο βιομηχανικό σύστημα μπορεί να προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία για την οικολογική συνείδηση και τις οικολογικές κινήσεις. Και το παράλογο και οι αντιφάσεις του συστήματος διασφαλίζουν ότι θα δοκιμάσουμε σίγουρα τις συνέπειες της κρίσης, όπως συνέβη και κατά το παρελθόν: η κρίση της καπιταλιστικής οικονομίας και των πρώτων υλών, οι περιβαλλοντικές καταστροφές, τα μεγάλα βιομηχανικά ατυχήματα, τροφικές δηλητηριάσεις, νέες ασθένειες που παρήγαγε ο αρρωστημένος νους του ανθρώπου και ούτω καθεξής.
Η χειρότερη ερμηνεία αυτής της ανάλυσης θα ήταν να πιστέψουμε ότι αρκεί να περιμένουμε ή να ελπίζουμε στις συνέπειες της κρίσης. Μπορούμε να εκμεταλλευτούμε την ευκαιρία μιας καταστροφής μόνο εάν πριν από την κρίση έχει υπάρξει ένα καλά οργανωμένο σχέδιο εναλλακτικών προτάσεων δράσης.

Ο ΑRNE NAESS ΚΑΙ ΤΟ ΒΑΘΥ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ

Ο Arne Naess γεννήθηκε στο Όσλο της Νορβηγίας το (27/1/1912-12/1/2009). Μετά από μια παιδική ηλικία στη σκιά των δεινών του πρώτου παγκόσμιου πολέμου, σπούδασε ψυχανάλυση στη Βιέννη του Φρόυντ, έζησε την εποχή της παγίωσης των ιδεολογιών στα μέσα του αιώνα και τις πιο πρόσφατες δεκαετίες με την εμφάνιση της οικολογίας και ως πολιτικής δύναμης. Αλπινιστής υψηλών ορέων, ήταν ο αρχηγός της πρώτης νορβηγικής ορειβατικής αποστολής στα Ιμαλάϊα το 1950. Η γεμάτη και έντονη ζωή του, μέσα στις δυνάμεις και τις οδύνες της φύσης, πάντα χαρακτηρίζονταν από τον πόθο για καθαρή σκέψη, με φόντο τα καυτά διλήμματα της εποχής. Παρότι για τα γραπτά του έργα βραβεύτηκε πολλές φορές, άργησε να γίνει γνωστός έξω από την Ευρώπη. Το έργο του καλύπτει ευρεία θεματική στο φιλοσοφικό και το κοινωνικό πεδίο, όπως φιλοσοφία της επιστήμης, εμπειρική σημαντική, σκεπτικισμός, μελέτες για τον Γκάντι και τον Σπινόζα, ειρήνη, δημοκρατία, περιβαλλοντική φιλοσοφία.

Ως ορειβάτης που ανέβηκε στα μεγαλύτερα βουνά του κόσμου και με τις πιο ακραίες συνθήκες, είχε ήδη επιδοθεί σε έναν πολιτικό και κοινωνικό ακτιβισμό και σε πολλούς πολιτισμούς. Διέκρινε δυο μορφές περιβαλλοντισμού, το «βαθύ οικολογικό κίνημα» και το «ρηχό οικολογικό κίνημα». Η έννοια του βάθους απηχούσε το επίπεδο των ερωτημάτων αναφορικά με τις αξίες. Τη ρηχή προσέγγιση την ερμήνευσε ως κάτι που προχωρά μόνο μέχρι τις επιφανειακές αλλαγές, μέσα από τεχνολογικές καινοτομίες (ανακύκλωση, βελτίωση οχημάτων, εισαγόμενη οργανική μονοκαλλιέργεια κλπ.) για τον εξευγενισμό των καταναλωτικών προτύπων και δομών μακριά από τις κοινωνικές και πολιτικές αιτίες της οικολογικής κρίσης. Η βαθιά προσέγγιση από την άλλη θα απαιτούσε αναθεώρηση και επανασχεδιασμό των δομημένων συστημάτων, με βάση αξίες και μεθόδους που διατηρούν την υλική (οικολογική) και άυλη (πολιτισμική) ποικιλότητα των φυσικών συστημάτων.
Στη διάκριση αυτή εμμέσως πλην σαφώς υποκρύπτονταν μια βασική ιδέα: η αναγνώριση της αξίας κάθε μορφής ζωής και, στη συνέχεια, η αναγκαιότητα της εφαρμογής αυτής της αρχής στη διαμόρφωση των επιλογών. Αυτός που στοχεύει σε μια κοινωνική αλλαγή έπειτα από αυτή την αναγνώριση έχει ως κίνητρο μια διττή αγάπη τόσο για τη φύση όσο και για τον άνθρωπο ως μέρος της. Αναγνωρίζει ότι δεν μπορούμε να συνεχίσουμε τη μαζική παραγωγή όπως την ξέρουμε. Χωρίς ριζικές αλλαγές σε αξίες και πρακτικές, η ποικιλότητα και ο πλούτος του κόσμου θα συνεχίσει να καταστρέφεται και η ικανότητά του να συντηρεί κοινωνίες και πολιτισμούς θα λιγοστεύει.
Το 1972 ελάχιστοι αντιλήφθηκαν ότι ο Naess, πέρα από την προσωπική του φιλοσοφία, έθετε τις βάσεις ενός κινήματος. Ο Naess έθεσε κάποτε «μια ομάδα οκτώ αρχών μιας βαθιάς οικολογίας ως μέρος του γενικότερου οικολογικού κινήματος». Σε αυτές δεν υπήρχε διάκριση για θρησκεία ή φιλοσοφικό υπόβαθρο ή πολιτική ή άλλη ιδεολογία. Η κεντρική ιδέα που συνδέει όσους τις αποδέχονται είναι ένα μακροπρόθεσμο όραμα του τι πρέπει να γίνει, ώστε να προστατευτεί ο πλούτος των συστημάτων της Γαίας και οι οικοκεντρικές αξίες. Υπάρχει η βασική δέσμευση του σεβασμού των αξιών του πλούτου και της ποικιλότητας. Η βιομηχανική παραγωγή τίθεται υπό κριτική, αφού τα αναπτυξιακά μοντέλα καταναλώνουν τους φυσικούς πόρους που θυσιάζονται για την ικανοποίηση της παραγωγής και της κατανάλωσης. Η εμβάθυνση των οκτώ αρχών επανακάμπτει στις «οικοσοφίες» (ecosophy) των αυτόχθονων πληθυσμών, για να πάρουμε από αυτούς αξίες και πρακτικές.

Οι αρχές

α) Η ευημερία της ανθρώπινης και κάθε μορφής μη-ανθρώπινης ζωής στη Γαία έχει αξία από μόνη της (συνώνυμα: εγγενής αξία, ενυπάρχουσα αξία, έμφυτη αξία, αυταξία). Οι αξίες αυτές είναι ανεξάρτητες από την ωφελιμότητα του μη-ανθρώπινου κόσμου για τους ανθρώπινους σκοπούς.
β) Ο πλούτος και η ποικιλία των μορφών ζωής συνεισφέρουν στην υλοποίηση αυτών των αξιών και αποτελούν επίσης αυταξίες.
γ) Οι άνθρωποι δεν έχουν δικαίωμα να προσβάλλουν αυτόν τον πλούτο και την ποικιλότητα, πέρα από την ικανοποίηση των ζωτικών αναγκών.
δ) Η τρέχουσα παρέμβαση του ανθρώπου στον μη-ανθρώπινο κόσμο είναι υπερβολική και η κατάσταση χειροτερεύει γρήγορα.
ε) Η ευημερία της ανθρώπινης ζωής και των ανθρώπινων πολιτισμών είναι συμβατή με μια σημαντική μείωση του ανθρώπινου πληθυσμού. Η ευημερία της μη-ανθρώπινης ζωής απαιτεί επίσης αυτή τη μείωση.
στ) Οι τακτικές μας πρέπει να αλλάξουν. Οι αλλαγές επηρεάζουν βασικές οικονομικές και τεχνολογικές δομές. Η επακόλουθη μορφή των πραγμάτων θα είναι ριζικά διαφορετική.
ζ) Η ιδεολογική αλλαγή είναι κυρίως η εκτίμηση της ποιότητας της ζωής (που ενυπάρχει στην αναγνώριση της εγγενούς αξίας), παρά η προσκόλληση σε ένα ολοένα και υψηλότερο βιοτικό επίπεδο. Θα υπάρξει μια βαθιά συνειδητοποίηση της διαφοράς ανάμεσα στο μεγάλο και το σημαντικό.
θ) Όσοι προσυπογράφουν τα παραπάνω σημεία έχουν την υποχρέωση άμεσα και έμμεσα να συμμετέχουν στην προσπάθεια για την υλοποίηση των αναγκαίων αλλαγών.

Θέσεις, αντιθέσεις, διαθέσεις

Ο Naess συγκαταλέγεται στους σημαντικούς φιλοσόφους του 20ου αιώνα. Ειδικά στον «οικοφιλοσοφικό» τομέα η διεισδυτική και οξυδερκής σκέψη του έχει χαρακτηρίσει το παγκόσμιο οικολογικό κίνημα και έχει επηρεάσει βαθύτατα την παγκόσμια διανόηση, παρότι μια τέτοια σκέψη δεν έγινε ευρέως γνωστή κάτω από την ασφυκτική πίεση των επικρατούντων προτύπων. Τα γραπτά του συγκαταλέγονται στα σημαντικότερα έργα στην οικολογική και κοινωνική ηθική. Αναρίθμητοι συγγραφείς, διανοούμενοι, φιλόσοφοι, ακτιβιστές επηρεάστηκαν από τις ιδέες του. Η επίσημη εκπαίδευση συστηματικά αγνόησε μια τέτοια σκέψη, αλλά έχει αναγνωριστεί από πολλούς, πέρα από εθνικές, θρησκευτικές, ιδεολογικές διαφορές. Και όπως συμβαίνει με κάθε γόνιμη σκέψη, αφήνει περισσότερα ερωτήματα παρά απαντήσεις.
Ο Naess έκανε λόγο για το πέρασμα από τον ανθρωποκεντρισμό στον οικοκεντρισμό και για την ανάγκη για την αυτοπραγμάτωση, δηλαδή την αποταύτιση από το εγώ και το στενό περιβάλλον μας και την ταύτιση με την οικόσφαιρα. Οι οικοφεμινιστές αντέτειναν ότι το πρόβλημα δεν είναι ο ανθρωποκεντρισμός, αλλά ο ανδροκεντρισμός, αφού τα 10000 χρόνια της πατριαρχίας ευθύνονται για την καταστροφή της βιόσφαιρας. Η βαθιά οικολογία θυμίζει ότι όλοι αγωνίζονται για την «ισότητα», αλλά επισημαίνει ότι αυτή δεν θα έλυνε το πρόβλημα.
Σύμφωνα με την κοινωνική οικολογία, ο Μπούκτσιν π.χ. θέτει ότι η βαθιά οικολογία δεν βλέπει ότι το πρόβλημα ξεκινά με τον αυταρχισμό και την ιεραρχία. Οι της βαθιάς οικολογίας τονίζουν ότι μπορεί οι φυλετικές διακρίσεις, η εκμετάλλευση, η περιθωριοποίηση, η φτώχεια, όλα να είναι φαινόμενα στο ίδιο κοινωνικοπολιτικό φάσμα, αλλά ούτε η λύση αυτών θα διόρθωνε την οικολογική κρίση.

Ο ανθρωποκεντρισμός απλώς θα έπαιρνε τότε νέες μορφές.
Η βαθιά οικολογία έχει χαρακτηριστεί ελιτισμός και ριζοσπαστικός μισανθρωπισμός. Οι μελετητές του Naess αντέτειναν ότι σε όλα τα έργα του τονίζει τον πλουραλισμό, τον αντιδογματισμό, την ανοιχτή σκέψη και το ζωτικό ενδιαφέρον για τα πολιτικο-κοινωνικά ζητήματα. Και ότι υπάρχει διαφορά ανάμεσα στον μισανθρωπισμό και τον αντι-ανθρωποκεντρισμό.
Η βαθιά οικολογία έχει χαρακτηριστεί νεορομαντισμός. Όπως με κάθε ιδέα, άποψη ή κίνημα, είναι αναμφισβήτητα τόσο ρομαντική όσο ρομαντική είναι η αλήθεια που ζητά να προσεγγίσει.
Μέσα στο σύγχρονο κόσμο του μεταμοντερνισμού και της ολοένα μεγαλύτερης απόστασης μεταξύ διανόησης και κοινωνίας, είναι δύσκολο να αποκτήσει κανείς μια σαφή εικόνα και να τραβήξει σαφείς διαχωριστικές γραμμές. Στο πρακτικό επίπεδο κανείς δεν ξέρει ποιο θα ήταν το «πολιτικό όχημα» ενός τέτοιου τρόπου σκέψης. Πολλοί φοβούνται ότι η υλοποίηση ενός αυστηρού οράματος θα σήμαινε μια μορφή οικοφασισμού. Η «συλλογική» και η «ατομική» προσέγγιση είναι απολύτως συμβατές και συμπληρωματικές επί της αρχής και επί της ουσίας. Οι θεωρήσεις της κοινωνικής οικολογίας σαφέστατα αναγνωρίζονται, παρότι αυτή έχει ιστορικά την τάση να εξωτερικεύει υπέρμετρα το πρόβλημα παραγνωρίζοντας την εσωτερική του όψη. Είναι ζήτημα λογικής προτεραιότητας: δεν μπορούμε να ορίζουμε τη συλλογικότητα χωρίς πρώτα να ορίσουμε την ατομικότητα. Δεν μπορούμε να ταυτοποιούμε το σύνολο χωρίς να ταυτοποιούμε τη μονάδα ως το βασικό δομικό στοιχείο. Ίσως να ήταν τολμηρό να θυμηθούμε τον υπαινιγμό κάποιων της κοινωνικής ψυχολογίας για το «σύνδρομο της πόλης», ότι το αρχέγονο ομαδικό ένστικτο αφορμάται από τη βιασύνη του ατόμου να κρυφτεί από το μεγάλο εχθρό δηλ. τον εαυτό του - άποψη βεβαίως «επαναστατικά επαναστατική» για μια «κοινωνία» που πρώτα απ΄ όλα προσφέρει στους «πολίτες» της μύριες αφορμές να αντιπαρέρχονται τις ριζικές αιτίες αντί να επιμένουν σ΄ αυτές. Όσο δύσκολη είναι η αυτοπραγμάτωση του ατόμου σε μια κοινωνία αυταρχική, άλλο τόσο ανέφικτη είναι η αλλαγή των συλλογικών προτύπων χωρίς αλλαγή στα ατομικά πρότυπα. Σε τελική ανάλυση η δύναμη του αυταρχισμού δεν είναι άλλη από τη βίαιη επιβολή προκατασκευασμένων μαζικών προτύπων προσαρμοσμένων στις συνθήκες της κάθε κοινωνίας: εξάρτηση, ανέχεια, ανασφάλεια, φόβος, εγκληματικότητα, βία, ναρκωτικά, εικονική πραγματικότητα, εκλογίκευση της τέχνης, διαφθορά του πολιτισμού με την υποκουλτούρα κλπ. κλπ.

Ελεύθερη κοινωνία ανελεύθερων πολιτών δεν είναι δυνατό να υπάρξει: η διαδρομή οδηγεί από το πρόσωπο στον πολίτη και έπειτα από τον πολίτη στην κοινωνία. Αν έχουμε δεχτεί ότι η «προσωπική αλήθεια» συμπίπτει με την «κοινωνική αλήθεια», αν έχουμε δεχτεί ότι η κοινωνία είναι το σπίτι μας, ίσως ήρθε η ώρα να δεχτούμε ότι η αλήθεια είναι το σκοινί στο σπίτι του κρεμασμένου. Δεν είναι δυνατό να βελτιωθεί η συμπεριφορά μας χωρίς να βελτιώσουμε τους εαυτούς μας. Αν το ξεχάσουμε αυτό, ανοίγουμε την πόρτα στον (οικο)φασισμό, επειδή έτσι οι όποιες (έστω και θετικές) αλλαγές θα προέκυπταν από τη δύναμη της επιβολής και όχι από τη δύναμη της επιλογής.
Κάποιοι (και της βαθιάς οικολογίας) κάνουν λόγο για αποκέντρωση, τεμαχισμό της παραγωγής σε ελεγχόμενους τομείς, άνοιγμα της έρευνας, διάδοση της γνώσης και της πληροφορίας, το τέλος του αυταρχισμού, νέες κοινωνικές δομές μικρής κλίμακας. Δεν θα αντισταθούμε στον πειρασμό να αναφέρουμε μια ιδέα του Daniel Dennet, όπως αναφέρθηκε εδώ και χρόνια από τον Michael Zimmerman: «οι νευροφυσιολόγοι μαθαίνουν να συμβιώνουν με την πιθανότητα ότι δεν υπάρχει στο νευρικό σύστημα «κεντρική μονάδα» που ελέγχει τα πάντα, αλλά μπορούν να τρέχουν συγχρόνως παράλληλες διαδικασίες. Παράδειγμα το ξύπνημα από ένα όνειρο όταν έχουμε ονειρευτεί το χτύπημα του ρολογιού. Φαίνεται ότι ο ήχος από το ξυπνητήρι προκαλεί ένα όνειρο με ανάποδη σειρά, αλλά ένα άλλο μέρος του εγκεφάλου το αναστρέφει για να φανεί λογικό. Αυτό θυμίζει πώς η επιστήμη φέρνει πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές. Ο εγκέφαλος έχει πολλά διαφορετικά κέντρα που συνεργάζονται. Σε αντιστοιχία στο επίπεδο της κοινωνίας, μπορούμε να φανταστούμε μια κοινωνία αποκεντρωμένη, χωρίς την αναγκαιότητα για κεντρικό έλεγχο».
Παρόλο που ο ίδιος ο Naess δεν επεκτάθηκε σε τόσο ειδικούς τομείς ή πρακτικές, ως μέτρο του πόσο βαθιά η σκέψη του επηρέασε τη δυτική σκέψη κρίνουμε σκόπιμο να αναφέρουμε την αντίληψη της βαθιάς οικολογίας όπως αυτή αναπτύχθηκε από μερικούς ψυχοθεραπευτές.

Το άνοιγμα της συνείδησης

Στη θεώρηση του Naess κάποιοι προοδευτικοί ψυχοθεραπευτές της δύσης βρήκαν μια ιδέα για μια νέα διείσδυση στο ασυνείδητο. Ο δυτικός διαλογισμός βρήκε εκεί ένα εργαλείο, στην προσπάθεια για την απελευθέρωση της προσωπικότητας από ορισμένα βασικά αρχέγονα συμπλέγματα. Από ψυχολογική άποψη, τα συμπλέγματα αυτά δεν είναι άσχετα, τουλάχιστον ιστορικά, με τη δυτική διανόηση στα θέματα της ύπαρξης, της καταγωγής των ειδών και της σύγκρουσης της ατομικής και συλλογικής μοίρας, αναμφισβήτητα έχουν όμως γενικότερη σημασία.
Βαθιά ριζωμένη στην κουλτούρα μας -και όχι μόνο- έχει επικρατήσει η ιουδαϊκή αρχή του ανθρωποκεντρισμού. «Και ο φόβος και ο τρόμος σας θα είναι σε όλα τα ζώα της γης, και σε όλα τα πτηνά του ουρανού, σε ό,τι έρπει στη γη, σε όλα τα ψάρια» (βιβλίο της Γένεσης). Για να φτάσουμε στη βαθιά οικολογία, διαπερνούμε τα στρώματα της φιλαυτίας, που είναι ριζωμένη γερά στην ανθρώπινη ματαιοδοξία. Με την προσχώρηση στο ρεύμα της ύπαρξης, η προσωπικότητα παύει να νιώθει ξένη προς τη δημιουργία, αλλά πρέπει να εγκαταλείψουμε τη γραμμική σκέψη και να δούμε την ανθρώπινη φύση ως σταθμό και όχι ως σκοπό στην πορεία της ύπαρξης και της εξέλιξης. Παύουμε να ταυτιζόμαστε με την παρούσα μορφή: βλέπουμε τη φυλή μας σαν ζώα, σαν θηλαστικά, σαν σπονδυλωτά, σαν ψάρια που μόλις αφήσαμε τη θάλασσα. Εξερευνώντας τα σύνορα των ειδών, αλλάζει η ποιότητα της σχέσης με τον κόσμο. Εξερευνώντας την ενότητα του κόσμου, αλλάζει η ποιότητα της αντίληψης του τι πρέπει να κάνουμε για να συμμετάσχουμε ενεργά στη δημιουργία όχι σαν παρελθούσα διαδικασία αλλά σαν διαδικασία που συνεχίζεται εδώ και τώρα. Η διανοητική κατανόηση είναι η πόρτα για να περάσει η ιδέα, αλλά η εσωτερική αλλαγή θα προέλθει με την προσέγγιση στην καρδιά της Μητέρας Γης. Δεν «προστατεύω τη φύση» πια, αλλά «είμαι το μέρος της εκείνο που έμαθε να σκέπτεται και προστατεύω τον εαυτό μου και τους άλλους».
Μια ξεχασμένη μνήμη παλινδρομεί στον χρόνο. Μια άλλου είδους συλλογικότητα μάς ελευθερώνει. Θα γίνει συνείδηση ότι η διάκριση μεταξύ έμψυχου και άψυχου είναι παιχνίδι του ανθρώπινου νου. Κάθε μονάδα ενέργειας ή ύλης που μας απαρτίζει υπήρχε από την αρχή της δημιουργίας. Η νέα μνήμη αποκαλύπτει στην ατομικότητα τους άλλους της εαυτούς: ζώο, φυτό, χώμα, ορυκτό, λάβα, βράχος... Και οι βράχοι αλλάζουν, γεννιούνται, φθείρονται, γίνονται χαλίκια, χώμα, σκόνη, μετατοπίζονται, κινούνται... Είμαστε οι βράχοι που χορεύουν στη μουσική της δημιουργίας. Οι βράχοι μάς θυμίζουν την ακλόνητη όψη της οντότητάς μας. Δεν μάς οδηγούν οι τρέχουσες συμπάθειες και αντιλήψεις (έστω η αγάπη για το περιβάλλον) αλλά η διευρυμένη συνείδηση. Το άγχος της επιβίωσης δίνει τη θέση του σε μια ήρεμη δράση, μια ήρεμη δύναμη που θα στηρίζεται στην εμπειρία του ατομικού εαυτού ως μέρους του συλλογικού εαυτού, ως μέρους του όλου.
Κατά τον Naess «η ουσία της βαθιάς οικολογίας είναι να σ΄ απασχολούν όλο και βαθύτερα ερωτήματα». Να αναρωτιόμαστε τι είδους κοινωνία, εκπαίδευση, θρησκεία, θα κάλυπταν και θα βοηθούσαν όλες τις μορφές της ζωής.
Από όλα τα είδη ζωής που υπήρξαν ποτέ στη γη το 95% εξαφανίστηκαν, γιατί δεν προσαρμόστηκαν στις αλλαγές. Το είδος μας είναι ένα από τα εκατομμύρια που απειλούνται. Παρότι η ανθρώπινη φύση, μέσα από τη γνωστή ιστορία, δε δείχνει τη διάθεση να αναθεωρήσει τις αμαθείς, αχόρταγες, ενστικτώδεις παρορμήσεις, η ιστορία των απολιθωμάτων λέει ότι το μπορούμε. Εμείς είμαστε οι μυριάδες των ειδών που προσαρμόστηκαν, που άλλαξαν, που νίκησαν την εξαφάνιση, που επιβίωσαν, που συνέχισαν στην εξέλιξη. Η ανθρώπινη φύση έχει ελπίδες, γιατί η φύση έχει ελπίδες. Η νέα αλλαγή δεν θα έρθει από τα όπλα ή την τεχνολογία: είναι μια αλλαγή συνειδητότητας, που και γι΄ αυτή ισχύει ο νόμος της εξέλιξης. Το μυαλό των προγόνων μας κάτω από τη μεγάλη πίεση του περιβάλλοντος πολλές φορές ξεπέρασε τα όριά του. Υπάρχουν ερευνητές που υποστηρίζουν, ότι ο λόγος που ο Homo sapiens επικράτησε και επιβίωσε σε σχέση με τα συγγενή είδη, ήταν το ότι, με την πίεση των περιβαλλοντικών περιορισμών, κατόρθωσε να αναπτύξει μια νοημοσύνη διαχείρισης των φυσικών πόρων. Αν αυτό ισχύει, σημαίνει ότι έχουμε ήδη μέσα μας την εμπειρία και την ικανότητα της επιβίωσης όπως αυτή φαίνεται και σήμερα να μας απειλεί, μόνο είναι η κλίμακα που διαφέρει. Η διείσδυση στο (ταυτόχρονα ατομικό και συλλογικό) ασυνείδητο γίνεται από το ένα επίπεδο ερωτημάτων στο αμέσως βαθύτερο, ξεκινώντας από τη μια μορφή ζωής στην αμέσως «κατώτερη», π.χ. από το ζώο στο φυτό, από το φυτό στο μικρόβιο, από εκεί στον ανόργανο κόσμο. Όπως είπε ο Naess, πρέπει να μάθουμε «να σκεφτόμαστε όπως τα βουνά». Χρειάζεται θάρρος για να εντοπίσεις την πλευρά του εαυτού σου που ξεφεύγει από την αλήθεια. Να αποδεχτείς τη φθορά και το θάνατο ως αναπόσπαστα κομμάτια του είναι σου. Αλλά όσο μεγάλο κι αν είναι το τίμημα, τόσο μεγάλη η δύναμη που θα μάς ελευθερώσει. Για πολλούς η βαθιά οικολογία οδηγεί σε μια πλατύτερη αντίληψη, σ΄ ένα μονοπάτι με πνευματικό μάλλον χαρακτήρα, πέρα από τη «συμβατική» οικολογική και περιβαλλοντική θεώρηση.
Η σκέψη του Naess χαρακτηρίστηκε απλή, διορατική και ενορατική. Μια σκέψη όχι τυπικά φιλοσοφική, που υποδεικνύει στο δυτικό άνθρωπο, που παραπαίει σε πελάγη εγωισμού, ατομικισμού και φιλαυτίας, να ξεπεράσει το εγώ του - στα πλαίσια μιας οπωσδήποτε (ει μη τι άλλο) θεμιτής και ηθικά αποδεκτής αντίληψης για τη συλλογικότητα και την κοινή μοίρα.

Και στην ελληνική σκέψη;

Στην Ελλάδα, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, η σκέψη του Naess έμεινε άγνωστη. Η νοοτροπία της «υπερθεωρίας» δεν αφήνει πολλά περιθώρια στην ελεύθερη σκέψη: η διανόηση εδώ γίνεται αντιληπτή ως «καθαρή θεωρία» μακριά από πρακτικές εφαρμογές. Για να γίνει μια ιδέα αποδεκτή και να ευδοκιμήσει στην ελληνική πραγματικότητα και να φέρει και πρακτικά αποτελέσματα, πρέπει να διαθέτει το βασικό χαρακτηριστικό να ακούγεται ευχάριστα στο μέσο αυτί (αν μάλιστα προσφέρεται για άγρα ψήφων ακόμα καλύτερα). Μπορεί να ειπωθεί ότι αυτό ακριβώς είναι και το «αδύνατο» σημείο της οικολογίας του βάθους: απαιτεί από την ανθρώπινη σκέψη να διεισδύσει μέσα από το σκληρό κέλυφος της απτής πραγματικότητας στα σκοτάδια της ύπαρξης. Μήπως άραγε αυτό δεν θυμίζει ότι στην ελληνική φιλοσοφία (και κατ΄ επέκταση στη σκέψη) το οντολογικό πρόβλημα -θεμελιωμένο από τον Παρμενίδη με τη θεώρηση του «όντως όντος»- κατέχει την κεντρική θέση; Πρόκειται για μια διείσδυση που σηματοδοτεί το κρίσιμο πέρασμα από το νόημα των λέξεων στο νόημα των πραγμάτων. Κάθε δογματική αντιμετώπιση της οικολογίας του βάθους έρχεται σε ευθεία σύγκρουση με το πνεύμα που διέπει αυτή την σκέψη. Η θεωρία του Naess δεν ξεχωρίζει από την πράξη, πρόκειται για μια βιωματική σκέψη, μια στάση και τρόπο ζωής. Με αυτή την έννοια, ο Naess είναι φιλόσοφος με την ελληνική έννοια του όρου, όπου ο φιλόσοφος εφαρμόζει έμπρακτα στη ζωή του αυτά που διατείνεται.
Δώρισε στον πολιτισμό μια θεωρία που περικλείει μια μεγάλη δυναμική, γι΄ αυτό άλλωστε και η οικολογία του βάθους έχει δεχθεί πολλές κριτικές. Ας μη ξεχνάμε ότι καμιά θεωρία δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο μας. Αυτό το μπορούμε μόνο εμείς. Η σκέψη του Naess μάς θυμίζει ότι το πρώτο που έχουμε να κάνουμε είναι να αλλάξουμε τους εαυτούς μας.
Δύσκολο; Και τι είναι εύκολο; Η ανάπτυξη της συνείδησης είναι οπωσδήποτε το δυσκολότερο πρόβλημα. Η αναμέτρηση με τον πραγματικό εαυτό μας είναι όμως ταυτόχρονα και η μεγαλύτερη πρόκληση. Ό,τι μπορεί κανείς να κάνει, ας το κάνει. Πάντως μπροστά σε μια τέτοια θεώρηση η ενότητα του κόσμου ξαναβρίσκει τη θέση που τής αξίζει. Η οικολογία του βάθους αποκαλύπτει το βάθος της οικολογίας.